HearHere HistorEsch

„Wéi ech den Héichuewen C fir d’éischt gesinn hunn – ech sinn net oft drop geklomm – ass mir schlecht ginn. Et war wéi e Monster, nach méi grouss wéi A an B. En hat eng Héicht vu 100 Meter! En Héichuewen gëtt ëmmer um Duerchmiesser vu sengem *creusé* gemooss; A hat 8 Meter, B hat 9,2 Meter, C hat 11,2 Meter. Dir gouf schwindlech, wann s du dëst Monster gesinn hues. Ech hu mir geduecht: Zéck dech, du muss dorunner schaffen. Also gouf C gebaut a gouf ugefeiert. Et huet fantastesch geschafft. Natierlech war et ganz modern, voll elektronesch gesteiert. Et goufe keng analog Instrumenter méi, déi gewisen hunn, wéi vill Baren d’Pompelen ugewannt hunn. All d’Kontrollen waren op Écranen ze gesinn, alles war elektronesch kontrolléiert. Et hat esouguer e Kiessystem. Also, et huet perfekt funktionéiert.“

„Iwwer 100 Joer hunn si Kuelekoks benotzt, fir d’Eisen ze schmëlzen. An op eemol, an den 1960er Joren, hu si ugefaangen, Brennstoff bäi ze ginn an den Uewen. Dat gouf mat Hëllef vu Brennstofflanzen gemaach, déi Mazout, e speziellt Heizueleg, injizéiert hunn. Et war ganz bëlleg. Wéi de Brennstoff nach méi bëlleg ginn ass, hu si ugefaangen, en am Héichuewen C ze benotzen. Mir hunn all nogekuckt, wéi si dat gemaach hunn. Si hu gefrot, wéi eng Lanzen si benotze sollen. Jo, mir hu geduecht, mir huelen einfach déi Lanzen, déi mir och am A a B benotzt hunn. Awer do war eppes, wat mir net berücksichtegt haten. Am A an B war d’Loft 1000°C waarm, mee am C waren et 1200°C. All d’Lanzen sinn geschmolt. Also, wat maache mir elo? Mir kruten en Tipp vum Paul Würth, deen e finnësche Stol benotzt huet, deen 1200°C widderstoe konnt. Also hu mir dëse Stol benotzt, fir de Brennstoff z’injizéieren. Mir hunn 500 Tonnen Ueleg den Dag injizéiert. Et ass méi beléift ginn wéi de Kuelekoks an huet beim Schmelze gehollef.“

„1994 gouf et e risege Knall. Mir hunn eis gefrot: ‘Wat ass dann elo lass?’. Et huet geklongen, wéi wann een eng Kanoun virun ärem Haus ofgeschoss hätt. D’geschmolltent Eisen am Héichuewen C ass duerch d’Panzerung an d’Waasser gelaf. Wa geschmolltent Eisen a Kontakt mat Waasser kënnt, gëtt d’Waasser a Waasserstoff a Sauerstoff gespléckt. Et gouf eng grouss Explosioun. Den Héichuewen C gouf fir eng Woch ausgeschalt. Theoretesch hätte mir e missen zouloossen an erneieren. Awer d’General-Direktioun huet nee gesot. E géif provisoresch reparéiert ginn an esou laang lafen, bis en net méi gebraucht géif ginn. Hien ass provisoresch reparéiert ginn, mee ee Joer drop koum et nees zu enger Explosioun. Mëttlerweil war ech an der Pensioun, mee ech hunn et bis op Zolwer héieren. Ech hu menger Fra gesot: Et ass eppes um Belval geschitt. Dat ass net normal. Tatsächlech hat d’geschmolltent Eisen erëm de Wee an d’Waasser fonnt. Dës Kéier nach méi. Et war net méi ze flécken, si hu missten zoumaachen. Mee eng Schmelz ouni Eisen kann net funktionéieren. Also hu si séier den Héichuewen B nees ugefeiert an e bis zum Schluss 1997 lafe gelooss. Mëttlerweil ware schonn déi elektronesch Uewen do. D’Chinesen hunn den Héichuewen C kaf an en a China nees opgebaut.“

„Hei stounge fréier d’Hangaren vu Lalleng, si ware bei de ‘Lankelzer Wisen’, do hu mir als Kanner ëmmer gespillt. Do ware Wellblechschuppen, an deene gelegentlech Fligeren ënnerbruecht goufen. Da si mir op dës Fligere geklomm. Ech erënnere mech nach ganz genau, datt do eemol en Duebeldecker-Fliger stoung. Wéi al war ech do? Ech mengen, siwen oder aacht Joer. Also sinn ech ëmmer op deem Fliger ronderëmgeklomm, bis ech eemol mam Been duerch d’Hënnescht Flillek gefall sinn. Ech hunn direkt decidéiert, datt ech léiwer fort ginn, well ech Angscht hat, alles do futti ze maachen.“

„Do, direkt niewendrun, stoung den Tuerm. Duerno ass en zu enger Spillschoul ëmgebaut ginn. Mir si fréier och ëmmer um Tuerm eropgeklomm. D’Géigend ronderëm den Tuerm war oppen; et goufe keng Autobunnen oder esou eppes an der Géigend. Déi oppe Fläch, vun der Deponie bis bei de Bësch, do hu mir ëmmer gespillt. Ech hunn an de ‘Beienhaiser’ gewunnt, also hu mir riets a lénks vun dësem Gebitt eis eegen Hüttchen opgebaut. Mir sinn stänneg um Tuerm ronderëmgeklommen. Natierlech war dat net wierklech sécher. Als kleng Jongen a Meedercher war dat eng Héicht, wou mir eis kënne schwéier verletzen. Mir hu bis do gespillt, bis een Dag dëse Mann – ech weess nach ëmmer wéi en heescht, well ech en nach kennen – op eis mat engem Loftgewier geschoss huet. No deem Virfall si mir net méi eropgeklomm. Hien huet net just geschoss fir eis Angscht ze maachen, mee einfach well hien e Loftgewier doheem hat.“

„Zu menger Zäit, vläicht net esou vill. Et war einfach eppes, wat et gouf, ouni datt et nach geschafft oder funktionéiert hätt. D’Leit haten net wierklech eng emotional Bindung domat – also op d’mannst net meng Generatioun. Ech mengen, viru mir gouf et keng aner Generatioun, déi domat verbonnen hätt kënne sinn. D’Generatioun vu mengen Elteren huet do all d’Haiser kaaft. Also och viru menger Generatioun hat och schonn déi vu menge Elteren net vill Verbindung domat. Si hunn dacks guer keng Fligere méi fléie gesinn. Well schonn an där Zäit – also ronderëm d’1960er Joren – war alles zougemaach ginn. Et gouf also net wierklech eng emotional Verbindung; et huet een einfach gewosst, datt do emol eppes war, an op eemol war et net méi do. Kee Mënsch huet et vermësst; et war eben einfach esou. Et muss ee sech bewosst sinn, datt de Bewosstsinn iwwer historesch Saachen, besonnesch no der Krichszäit, net esou präsent war wéi hautdesdaags. Et huet ee sech dru gewinnt, datt Saachen just net méi do waren. Dowéinst hat een och keng staark Verbindung zu Saachen. Dat gëllt och fir materiell Besëtzer; et hat een net wierklech esou eng emotional Bindung wéi d’Leit se hautdesdaags hunn. Dat war einfach esou, an da gouf do en neien Deel vun der Stad gebaut: de Quartier Cinquantenaire. D’rue du Luxembourg an d’rue de Mondercange waren déi éischt Stroossen, déi zu Lalleng gebaut goufen, mäi Papp ass an der rue du Luxembourg op d’Welt komm.“

« Ech hunn dës Molerei als Rees an d’Vergaangenheet erstallt an en Kontrast zur Géigewaart gezu. Ech hunn architektonesch Elementer vun der Cité du Cinquantenaire integréiert. An der Strooss kann een déi al Versioun vu Lalleng gesinn. Zu Lalleng goufen et fréier e puer Weieren, op deenen d’Leit am Wanter Schlittschong gefuer sinn. No der Ofstëmmung vun den Awunner hunn ech decidéiert, e Fotoalbum bäizefügen, als Merci un d’Leit, déi hir Fotoen a perséinlech Geschichte mat mir gedeelt hunn. Op der Schlittschongpist gesäit een e jonke Jong mat engem Pabeierfliger an der Hand, wat net nëmmen den ale Fluchhafen zu Lalleng representéiert, mee och all déi Leit, déi hir Kandheet zu Lalleng verbruecht hunn. D’Bild vu Kanner, déi an de Stroossen spillen, widderhëlt sech méi wéi eng Kéier. Dat sinn d’Iddien, déi ech gesammelt hunn an d’Bild, dat ech domadder geschaf hunn. »

« Ech hu viru fënnef Joer ugefaange bei der Nuit de la Culture ze hëllefen. Dëst Joer gouf eng speziell Editioun mat fënnef verschiddene Quartieren organiséiert, a Lalleng war ee vun hinnen. De Konzept vum Lallenger Quartier huet virun engem Joer an engem hallwen ugefaangen, genau wéi d’Planung, wat mir solle maachen a wou mir et solle maachen. Et gouf eng Konferenz gehalen, fir spezifesch iwwer Lalleng ze schwätzen, well Lalleng ass net Esch. Lalleng ass Lalleng. Mir hu vill Wäert op d’Evolutioun vu Lalleng geluecht an op alles, wat sech verännert huet. Wéi d’Kënschtlerin ukomm ass, huet si eis nogelauschtert. Si huet Fotoe gekuckt, un engem Spadséiergang duerch de Quartier deelgeholl, an eist Treffen am Café Pirate war och wichteg. Sou ass si zu enger ‘Lallangeoise’ ginn. Ouni selwer aus Lalleng ze sinn, kéint ee sech d’Geschicht net virstellen. Ech sinn houfreg ze gesinn, wéi eng Kënschtlerin dës Fresk op eng Mauer zu Lalleng gemoolt huet. Si erzielt eng Geschicht. Wann een net betraff ass, kann e Bild vill vermëttelen. Awer fir déi, déi betraff sinn, wéi ech an all déi aner Leit, déi zum Projet bäigedroen hunn, gesäit een d’Saachen anescht. »

« KUFA huet um Projet matgemaach, well mir schonn eng grouss Erfarung an der Organisatioun vu Wandmolereien a Fresken zu Esch hunn. Dofir hu mir och gehollef, wéi et ëm de Wandmoler-Projet mam Mariana Duarte Santos gaangen ass. Also huet dat Ganzt bei eis ugefaangen. Am Joer 2014 hu mir de ‘Kufa’s Urban Art Projet’ gestart, mam Zil, eisen Haff méi frëndlech ze gestalten. Ufanks war alles voller Autoen, et goufe keng gréng Fläche gesinn, an de Ratelach war eng Zäit laang och net a Betrib. Esou ass d’Iddi entstanen, d’KUFA an e ‘Liewensraum’ ze verwandelen, wou d’Leit gären hikommen a sech ophalen, a gläichzäiteg e bëssen Dekor op eise Maueren ubréngen. Am Ufank war d’Iddi, national an international Kënschtler anzelueden. Dëst huet sech awer séier geännert, well mir an de folgende Joren eis Ziler vergréissert hunn. Mir wollten d’Konscht méi siichtbar maachen a souguer jonk Teenager a Kanner mat dësem Projet faszinéieren. Mir hunn och ugefaange méi interaktiv Saachen ze maachen. Esou huet sech de Projet iwwer d’Joren entwéckelt, an elo am Joer 2022 hu mir zesumme mat der Nuit de la Culture an dem C2DH vun der Uni zesummegeschafft, fir der Fresk zu Lalleng lebendeg ze ginn, déi d’Geschicht vu Lalleng erzielt. »

(Här Vanoli): « Wann s de an d’Gebaier era komm bass, stoungs de als éischt an engem Café, engem klassesche Café. Ech mengen, am ieweschte rietsen Eck stoung ëmmer eng Televisioun. Et waren och ëmmer déi selwecht Leit do, sou Stammclienten. Vun do aus konnt een och an den Danzsall kucken. Hannen am Danzsall war ëmmer eng zousätzlech Thek. Lénks ware souguer Trapen, déi op eng Kegelbunn gefouert hunn. Déi Kegelbunn war och eng klassesch, ech mengen, se war net elektresch, also net automatesch. Spéider gouf se och net méi benotzt. Ech mengen, dat louch dorun, datt kee Loscht hat, d’Keelen allkéiers manuell opzestellen. (laacht) »

(Madame Vanoli): « Wann ech driwwer nodenken, waren et eigentlech zwou verschidde Welten. Wann s de fir erakomm bass, stoungs de am Café. Ech erënnere mech nach drun, datt et gemittlech war. Als Kand hunn ech mech ëmmer wuel gefillt am Café. Op den Dëscher louchen och ëmmer Ziedelen. Et ware wierklech ëmmer déi selwecht Leit do, dat war den éischten Deel. Ech erënnere mech och nach un déi grouss Schiebetür, déi de Café vum Danzsall getrennt huet. Dat war sou eng riseg Schiebetür, déi ausgesinn huet wéi eng Acordeonsdier. Iwwert d’Woch war déi grouss Dier zou, an domat war den Danzsall wéi verstoppt. Samschdes owes ass dunn d’Magie geschitt, an ‘whoosh’, eng nei Welt huet sech opgemaach. De Café ass an den Hannergrond geréckelt, an elo stoung den Danzsall am Mëttelpunkt. Déi Schiebetür huet iwwer déi ganz Längt an Héicht vum Sall gaangen. Dowéinst hunn ech dat ëmmer sou beandrockend fonnt; et war wéi an engem Theater. Elo ass se zou, an ‘whoosh’ elo ass d’Dier op, an et ass Zäit fir ze danzen, an dann e Méindegmoies ‘whoosh’ d’Dier geet zou, an et ass erëm en normale Café. (laacht) »

« Meng Elteren hunn de Café spéider iwwerholl, also hunn ech déi ganz Dancing-Zäit erlieft. Ech erënnere mech nach gutt drun, wéi samschdes owes alles virbereet gouf. Meng Eltere waren ëmmer sou beschäftegt, datt si kaum Zäit haten. D’Kellner hunn och d’Dëscher opgestallt. Dir musst Iech virstellen, wann d’Meedercher danze gaange sinn, koumen d’Elteren mat, an heiansdo och d’Bridder, also war et ëmmer eng ganz Famill. All Famill hat hir eege fixe Platz, hiren eegene Stammdësch. (laacht) Een Dësch war fir eng Famill reservéiert, deen aneren fir déi nächst. D’Kellner hunn also d’Dëscher opgestallt, alles prett gemaach, an d’Museker si komm. Während d’Band geprouft huet, erënnere mech nach drun, datt de Café komplett eidel war, kee Mënsch war do. Also, keen huet sech nach bannendran opgehalen, an dann – esou hunn ech et als Kand empfonnt – vun enger Sekonn op déi aner war de ganze Café op eemol voll. Dunn huet d’Musek ugefaangen, an d’Leit hunn ugefaange mat danzen. Dat war dann och de Moment, wou meng Bomi ukomm ass, mech opgegraff huet a mech an d’Bett bruecht huet. (laacht) D’Musek war awer immens haart. Sou haart, datt ech se och nach samschdes a sonndes owes an mengem Zëmmer héiere konnt. »

« Ech weess dat och duerch meng Elteren, well si de Café jo schonn haten, an dat war eng vun deenen éischte Performancë vum Fausti. Zu där Zäit huet hien nach Faustino Cima geheescht. Dat war also eng vu sengen éischte Performancen an de 1960er Joren, wou hie fir eng Danzbar oowes Musek gespillt huet. Haaptsächlech, souwäit ech mech erënnere kann, waren et awer ëmmer déi selwecht Männer an déi selwecht Band, déi do gespillt hunn. D’Instrumenter stoungen och ëmmer do – si goufen ni ewechgeraumt – si waren also ëmmer present. An ech hunn et gär gehat, op de Schlagzeug ze spillen, also erënnere mech nach gutt, wéi ech ëmmer probéiert hunn, d’Schlagzeug ze benotzen, an dono hu si ëmmer misse nei agestallt ginn, well ech se benotzt hat. Dunn hunn ech ëmmer eng Strof kritt. Mä trotzdeem hunn ech et gär gemaach. Do war ee Member, vun deem ech den Numm net méi weess, mee säi Gesiicht hunn ech nach kloer virun Aen. Eng kleng Anekdot, déi ech erzielen kann, ass, datt hien all Samschdeg a Sonndeg zu mir gesot huet: ‘Du faasst d’Schlagzeug net un, da musse mer dono och näischt nei astellen.’ (laacht) »